تمندان
روستای تمندان به عنوان مرکز دهستان تفتان جنوبی در 47 کیلومتری شهرستان خاش واقع شده است. پوشش گیاهی غنی شامل بادام کوهی، بنه، انجیر کوهی و انواع گیاهان دارویی شامل درمنه، کلپوره، گلدر، بومادران ، آویشن، ریواس، پونه و … جلوه خاصی به این روستا بخشیده است،عمده محصولات باغی و کشاورزی این روستا زردآلو، گردو، هلو، انگور، گلابی، به، انار، گیلاس و شاه توت می باشد.
پیشینه تاریخی و آثار باستانی
تمندان تغییر یافته كلمه دمندان است كه در روزگاران كهن مهد فرهنگ و تمدن بوده است و در بسیاری از كتاب های معتبر تاریخی از تمندان به عنوان شهری متمدن یاد شده است.
آثار باستانی این منطقه شامل سنگ نگاره ها، سنگ نوشته ها، كوره های ذوب و استخراج فلزات، معماری صخره ای قلعه های سنگی، سنگرهای صخره ای و از همه مهمتر قبرستان های قدیمی متعلق به دوران اسلامی و اشكانیان است كه حكایت از تمدنِ دیرینه و سكونت چند هزار ساله بشر در این منطقه دارد.
قبرستان تاریخی تمندان
این قبرستان با ابعاد 90 در 180 مترمربع در نزدیكی محوطه باستانی دز و در مجاورت رودخانه تمندان قرار گرفته و متعلق به دوران اشكانی است كه از طرف شمال توسط رودخانه و از جنوب به وسیله زمین های كشاورزی احاطه شده است.
قلعه دِز
این اثر با مساحتی حدود 2 هزار متر مربع و 25 متر ارتفاع از سطح رودخانه تمندان بر فراز صخره ای بلند ساخته شده است.
این قلعه با قدمت بیش از 500 سال مركز فرماندهی حاكمان آن زمان بوده كه در حال حاضر دیواره های قسمت جنوبی و حدود 300 متر مربع از آن باقی مانده است.
عکاس : نصرالله کوهکن ( میراث فرهنگی ، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان)